İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI
• Tarihin karanlık dönemlerinden İslamiyet’in kabul edildiği 8.-10. yüzyıla kadar sürer.
SÖZLÜ EDEBİYAT
*Ozan, baksı, kam denen kişilerce, kopuz adı verilen müzik aleti eşliğinde şiir söylenirdi.
*Ölçü, hece ölçüsüdür. 7’li, 8’li,11’li kalıpları kullanılmıştır.
*Nazım birimi dörtlüktür.
*Sığır, şölen,yuğ törenleri
*Saf bir Türkçe kullanılmıştır.
*Yarım uyak ve redif kullanılmıştır.
*Doğa, aşk, kahramanlık, yiğitlik, ölüm konuları işlenmiştir.
• Tarihin karanlık dönemlerinden İslamiyet’in kabul edildiği 8.-10. yüzyıla kadar sürer.
SÖZLÜ EDEBİYAT
*Ozan, baksı, kam denen kişilerce, kopuz adı verilen müzik aleti eşliğinde şiir söylenirdi.
*Ölçü, hece ölçüsüdür. 7’li, 8’li,11’li kalıpları kullanılmıştır.
*Nazım birimi dörtlüktür.
*Sığır, şölen,yuğ törenleri
*Saf bir Türkçe kullanılmıştır.
*Yarım uyak ve redif kullanılmıştır.
*Doğa, aşk, kahramanlık, yiğitlik, ölüm konuları işlenmiştir.
Sözlü Edebiyat Dönemi Ürünleri
Koşuk: Sığır denilen sürek avları sırasında ve şölen denilen ziyafetlerde söylenen şiirlerdir.
Saka Dönemi Destanları
Alp Er Tunga Destanı
Alp Er Tunga, M.Ö. VII. Yüzyılda yaşamış bir Saka hükümdarıdır. İran’la uzun süren savaşlar yapmıştır.Destan bu hükümdarın kahramanlıklarını anlatır. Alp Er Tunga’nın İran destanındaki adı Afrasyab’dır.
Şu Destanı
Şu ismindeki Saka hükümdarı döneminde olan olayları anlatır.Türklerin Makedonyalı İskender’le
mücadeleleri konu edilmiştir.
Oğuz Kağan Destanı
M.Ö. 209-174 tarihleri arasında hükümdarlık yapmış olan Hun hükümdarı Mete’nin hayatıetrafında şekillenmiştir.
Attila Destanı
V. yüzyılda Avrupa topraklarında devlet kuran Batı Hunlarının hükümdarı Attila’nın fetihlerini anlatır.
Göktürk Destanları
Bozkurt Destanı
Destanda yok olma felaketine uğrayan Göktürklerin yeniden dirilip çoğalmasında ve tarihsahnesine çıkmasında bir bozkurtun, anne kurt olarak etkili olması anlatılmaktadır.
Ergenekon Destanı
Düşman saldırısında yok edilen Türklerden kurtulan iki kişinin ailesiyle birlikte Ergenekon adı verilen yere yerleşmesi, orada çoğalmaları ve daha sonra buradan çıkıp yutlarına dönmeleri anlatılır.
Uygur Destanları
Türeyiş Destanı
Hun beylerinden birinin, iki kızını Tanrı olduğuna inandıkları bir kurtla evlendirmesi ve bu evlenmeden çoğalmalarını anlatır.
Göç Destanı
Destanda, Uygurların kutsal saydıkları bir taşı Çinlilere vermesinin ardından yaşanan göç anlatılmaktadır.
Koşuk: Sığır denilen sürek avları sırasında ve şölen denilen ziyafetlerde söylenen şiirlerdir.
- *Dörtlüklerle söylenmiştir.
- *Hece ölçüsü kullanılmıştır.
- *Genellikle 7’li hece ölçüsüyle söylenmiştir.
- *Kafiye düzeni “aaab,cccb,dddb” şekildedir
- *Yiğitlik, aşk, tabiat, hasret,doğa güzelliği,savaş konuları işlenmiştir.
-
*Halk edebiyatındaki “koşma”nın karşılığıdır.
Sagu:”Yuğ” denilen ölüm törenlerinde, ölen kişilerin iyiliklerini ve ölümünde duyulan acıyı anlatır.
- *Kafiye düzeni koşukla aynıdır.
- *Halk edebiyatında karşılığı ağıt, divan edebiyatındaki karşılığı mersiyedir.
-
Sav:Atasözleridir.
Destanlar:Toplumu derinden etkileyen; göç, deprem , savaş, kıtlık gibi olayların etkisiyle söylenmiş, halk arasında kendiliğinden oluşan uzun manzum hikayelerdir.
- *Bir milletin ortak hayat görüşünü yansıtır.
- *Olağanüstü özellikler taşır.
- *Milli dil ve nazım şekilleriyle söylenmiştir.
-
*Destan kahramanları toplum içinde tanınmış kişilerdir.
İslamiyet Öncesi Türk Destanları
Altay Destanları
Yaratılış Destanı
Saka Dönemi Destanları
Alp Er Tunga Destanı
Alp Er Tunga, M.Ö. VII. Yüzyılda yaşamış bir Saka hükümdarıdır. İran’la uzun süren savaşlar yapmıştır.Destan bu hükümdarın kahramanlıklarını anlatır. Alp Er Tunga’nın İran destanındaki adı Afrasyab’dır.
Şu Destanı
Şu ismindeki Saka hükümdarı döneminde olan olayları anlatır.Türklerin Makedonyalı İskender’le
mücadeleleri konu edilmiştir.
Hun-Oğuz Destanları
Oğuz Kağan Destanı
M.Ö. 209-174 tarihleri arasında hükümdarlık yapmış olan Hun hükümdarı Mete’nin hayatıetrafında şekillenmiştir.
Attila Destanı
V. yüzyılda Avrupa topraklarında devlet kuran Batı Hunlarının hükümdarı Attila’nın fetihlerini anlatır.
Göktürk Destanları
Bozkurt Destanı
Destanda yok olma felaketine uğrayan Göktürklerin yeniden dirilip çoğalmasında ve tarihsahnesine çıkmasında bir bozkurtun, anne kurt olarak etkili olması anlatılmaktadır.
Ergenekon Destanı
Düşman saldırısında yok edilen Türklerden kurtulan iki kişinin ailesiyle birlikte Ergenekon adı verilen yere yerleşmesi, orada çoğalmaları ve daha sonra buradan çıkıp yutlarına dönmeleri anlatılır.
Uygur Destanları
Türeyiş Destanı
Hun beylerinden birinin, iki kızını Tanrı olduğuna inandıkları bir kurtla evlendirmesi ve bu evlenmeden çoğalmalarını anlatır.
Göç Destanı
Destanda, Uygurların kutsal saydıkları bir taşı Çinlilere vermesinin ardından yaşanan göç anlatılmaktadır.
Yazılı Edebiyat
Göktürk (Orhun) Yazıtları
*6. ve 8. yüzyıllar arasında hüküm sürmüş olan Göktürkler zamanından kalmıştır.
*Türk dilinin gelişmiş bir dil olduğunu kanıtlayan ilk metinlerdir.
*Söylev dili ile yazılmıştır.
*Türk adının geçtiği ilk Türkçe metindir.
*Türklerin kullandığı ilk alfabe olan Göktürk alfabesiyle yazılmıştır.
*Tonyukuk Yazıtı:
*720-725 yılları arasında dikilmiştir.
*Bilge Tonyukuk, Göktürklerde vezirlik yapmış bir kişidir.
*Yazıtı diktiren ve yazıları yazdıran Tonyukuk’tur.
*Türklerin Çin tutsaklığından kurtuluşu,Göktürklerin savaşlardaki mücadeleleri anlatılır.
*Tonyukuk, anı türünün ilk temsilcisi ve ilk Türk tarihçisi sayılır.
*Dili sade bir Türkçedir ve halk diliyle yazılmıştır.
*Atasözleri ve deyimleri kullanmıştır.
Kül Tigin Yazıtı
*Göktürk hakanı olan Bilge kağan,kardeşi Kül Tigin’in ölümü üzerine 732’de bu anıtı diktirmiştir.
*Göktürklerin Çin esaretinden kurtuluşu, güçlü dönemleri,Kül Tigin’in kahramanlıkları anlatılmıştır.
*Bilge Kağan’ın ağzından anlatılmış, Yolluğ Tigin tarafından yazıya geçirilmiştir.
Bilge Kağan Yazıtı
*Göktürk hakanı olan Bilge Kağan’ın ölümünden sonra 735’te, oğlu Tenri Kağan tarafından dikilmiştir.
*Yazan Yolluğ Tigin’dir.
Uygur Dönemi Eserleri
*Maniheizm ve Budizm ile ilgili eserlerdir.
*On dört harfli Uygur alfabesiyle yazmışlardır.
*Bu dönemde “kökünç” denilen bir tür tiyatro eseri de vardır.
Göktürk (Orhun) Yazıtları
*6. ve 8. yüzyıllar arasında hüküm sürmüş olan Göktürkler zamanından kalmıştır.
*Türk dilinin gelişmiş bir dil olduğunu kanıtlayan ilk metinlerdir.
*Söylev dili ile yazılmıştır.
*Türklerin o dönemdeki yaşam biçimlerini ortaya koyar.
*Türk adının geçtiği ilk Türkçe metindir.
*Türklerin kullandığı ilk alfabe olan Göktürk alfabesiyle yazılmıştır.
*Tonyukuk Yazıtı:
*720-725 yılları arasında dikilmiştir.
*Bilge Tonyukuk, Göktürklerde vezirlik yapmış bir kişidir.
*Yazıtı diktiren ve yazıları yazdıran Tonyukuk’tur.
*Türklerin Çin tutsaklığından kurtuluşu,Göktürklerin savaşlardaki mücadeleleri anlatılır.
*Tonyukuk, anı türünün ilk temsilcisi ve ilk Türk tarihçisi sayılır.
*Dili sade bir Türkçedir ve halk diliyle yazılmıştır.
*Atasözleri ve deyimleri kullanmıştır.
Kül Tigin Yazıtı
*Göktürk hakanı olan Bilge kağan,kardeşi Kül Tigin’in ölümü üzerine 732’de bu anıtı diktirmiştir.
*Göktürklerin Çin esaretinden kurtuluşu, güçlü dönemleri,Kül Tigin’in kahramanlıkları anlatılmıştır.
*Bilge Kağan’ın ağzından anlatılmış, Yolluğ Tigin tarafından yazıya geçirilmiştir.
Bilge Kağan Yazıtı
*Göktürk hakanı olan Bilge Kağan’ın ölümünden sonra 735’te, oğlu Tenri Kağan tarafından dikilmiştir.
*Yazan Yolluğ Tigin’dir.
Uygur Dönemi Eserleri
*Maniheizm ve Budizm ile ilgili eserlerdir.
*On dört harfli Uygur alfabesiyle yazmışlardır.
*Bu dönemde “kökünç” denilen bir tür tiyatro eseri de vardır.
*Altun Yaruk:Çinceden çevrilmiştir.Budizmin felsefesini, Buda menkıbelerini anlatır.
*Sekiz Yükmek:Çinceden çevrilmiştir. Dini-ahlaki inanışlar yer alır. Kısa cümleler ve içten bir anlatım vardır.
İSLAM ETKİSİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI
(İLK ESERLER)
Kutadgu Bilig
*1069-1070 yılları arasında Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır.
* “Mutluluk Veren Bilgi” anlamındadır.
*Hakaniye lehçesi ile yazılmış didaktik bir eserdir.
* İslamiyet etkisindeki ilk yazılı üründür.
*Aruz ölçüsüyle, mesnevi biçiminde yazılmıştır.
*İnsanlara mutluluğu elde edebileceği doğru yolu göstermek ve hükümdara siyasi öğütlerde bulunmak için yazılmıştır.
*Devlet yönetimi hakkında düşünce ve öğütler içerdiği için bir siyasetname özelliği taşır.*Alegorik bir eserdir.
Divan ü Lügat-it Türk
*1072-1074 yılları arasında Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır.
*Eser Araplara Türkçeyi öğretmek için kaleme alınmıştır.
*Türkçe-Arapça bir sözlük olarak düzenlenmiştir.
*Türkçenin ilk sözlüğü ve dil bilgisi kitabıdır.
*Eserde Türk milleti, Türk boyları, Türkçe, Türk folkloru, Türklerin yaşayış tarzı gibi birçok bilgiye yer verilmiştir.
*Eser aynı zamanda İslamiyet öncesi sav,sagu,koşuk,destan örnekleri de içerir.
Atabetü’l Hakayık
*12. yüzyılda Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır.
* “Hakikatlerin Eşiği” anlamına gelir.
*Hakaniye lehçesi ile yazılmış olan eserde Arapça ve Farsça kelimeler de sıkça kullanılmıştır.
(İLK ESERLER)
Kutadgu Bilig
*1069-1070 yılları arasında Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır.
* “Mutluluk Veren Bilgi” anlamındadır.
*Hakaniye lehçesi ile yazılmış didaktik bir eserdir.
* İslamiyet etkisindeki ilk yazılı üründür.
*Aruz ölçüsüyle, mesnevi biçiminde yazılmıştır.
*İnsanlara mutluluğu elde edebileceği doğru yolu göstermek ve hükümdara siyasi öğütlerde bulunmak için yazılmıştır.
*Devlet yönetimi hakkında düşünce ve öğütler içerdiği için bir siyasetname özelliği taşır.*Alegorik bir eserdir.
Divan ü Lügat-it Türk
*1072-1074 yılları arasında Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır.
*Eser Araplara Türkçeyi öğretmek için kaleme alınmıştır.
*Türkçe-Arapça bir sözlük olarak düzenlenmiştir.
*Türkçenin ilk sözlüğü ve dil bilgisi kitabıdır.
*Eserde Türk milleti, Türk boyları, Türkçe, Türk folkloru, Türklerin yaşayış tarzı gibi birçok bilgiye yer verilmiştir.
*Eser aynı zamanda İslamiyet öncesi sav,sagu,koşuk,destan örnekleri de içerir.
Atabetü’l Hakayık
*12. yüzyılda Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır.
* “Hakikatlerin Eşiği” anlamına gelir.
*Hakaniye lehçesi ile yazılmış olan eserde Arapça ve Farsça kelimeler de sıkça kullanılmıştır.
*Eserde ilmin önemi, alçakgönüllülük, nefis terbiyesi, cömertlik, kibir gibi konular üzerinde durulmuştur.
*Aruz ölçüsü ile yazılmıştır.
Divan-ı Hikmet
*Ahmet Yesevi tarafından 12. yüzyılda yazılmıştır.
*Ahmet Yesevi’nin “hikmet” adını verdiği dini-tasavvufi şiirlerini topladığı eseridir.
*Hakaniye Lehçesi ile yazılmıştır.
*Nazım birimi dörtlüktür ve hece ölçüsü ile yazılmıştır.
*İslamiyet’in esasları, tasavvuf, güzel ahlak, kıyamet halleri gibi konular işlenmiş; peygamberlerin mucizeleri, evliyaların menkıbeleri anlatılmıştır.
*Lirik ve didaktik özellikler taşıyan şiirlerde yalın bir dil ve canlı bir üslup kullanılmıştır.
*Aruz ölçüsü ile yazılmıştır.
Divan-ı Hikmet
*Ahmet Yesevi tarafından 12. yüzyılda yazılmıştır.
*Ahmet Yesevi’nin “hikmet” adını verdiği dini-tasavvufi şiirlerini topladığı eseridir.
*Hakaniye Lehçesi ile yazılmıştır.
*Nazım birimi dörtlüktür ve hece ölçüsü ile yazılmıştır.
*İslamiyet’in esasları, tasavvuf, güzel ahlak, kıyamet halleri gibi konular işlenmiş; peygamberlerin mucizeleri, evliyaların menkıbeleri anlatılmıştır.
*Lirik ve didaktik özellikler taşıyan şiirlerde yalın bir dil ve canlı bir üslup kullanılmıştır.
Dede Korkut Hikâyeleri
*Destan geleneğinden halk hikâyelerine geçişin en önemli örneğidir.
*12 hikâyeden oluşur, hikâyeler birbirinden bağımsızdır.
*Bu hikâyelerde Oğuz Türklerinin yaptığı savaşlar, Oğuz boyları arasındaki anlaşmazlıklar, iç ve dış savaşlar destansı bir üslupla anlatılmıştır.
*Yalın bir Türkçe ile yazılmıştır.
*Dede Korkut her hikâyede ortaya çıkar, sorunları giderir, çocuklara isim koyar, dua ederek hikâyeyi bitirir.
*Müslüman Oğuzların İslamiyet’e geçiş süreci, kadına verdikleri değer, Orta Asya’daki Türklerin yaşayışı hakkında bilgiler vermesi bakımından önemlidir.
*Destan geleneğinden halk hikâyelerine geçişin en önemli örneğidir.
*12 hikâyeden oluşur, hikâyeler birbirinden bağımsızdır.
*Bu hikâyelerde Oğuz Türklerinin yaptığı savaşlar, Oğuz boyları arasındaki anlaşmazlıklar, iç ve dış savaşlar destansı bir üslupla anlatılmıştır.
*Yalın bir Türkçe ile yazılmıştır.
*Dede Korkut her hikâyede ortaya çıkar, sorunları giderir, çocuklara isim koyar, dua ederek hikâyeyi bitirir.
*Müslüman Oğuzların İslamiyet’e geçiş süreci, kadına verdikleri değer, Orta Asya’daki Türklerin yaşayışı hakkında bilgiler vermesi bakımından önemlidir.
Yorumlar
Yorum Gönder